Dr. Alper Akçam
Hasanoğlan, Ankara’nın 32 km. doğusunda, yaklaşık seksen yıl önce kavruk köylü çocuklarının kendi elleriyle kurdukları, Cumhuriyet’in yüzakı olmuş Hasanoğlan Köy Enstitüsü ve Yüksek Köy Enstitüsü yapılarının ve tarihi kalıtlarının yer aldığı bir beldemizdir…
Ankara’daki demokratik kitle örgütleri, meslek odaları, sanatçı dernekleri, öğretmen sendikaları, yerel yönetimlerin destek sözleriyle yeniden bir araya geldiler…
Hasanoğlan sahipsiz değildir diyorlar…
Hasanoğlan’da 1941 yılının 10 Temmuz günü, Bulgaristan’ı işgal edip sınırlarımıza yaklaşan Alman faşizmi orduları nedeniyle Trakya Kepirtepe’deki Köy Enstitüsü aday öğrencilerinin ilk temelini attığı, sonraki yıllarda 14 ayrı Köy Enstitüsü’nden gelen yapı ekiplerinin imecesiyle yükselmiş, 600 dönümlük bir alana yayılmış anıtsal bir alan ve birçok yapı bulunmaktadır. Henüz bir istasyonun olmadığı kırklı yıllar başında Köy Enstitülü öğrenciler Lalahan İstasyonu’ndan Hasanoğlan’a kadar 6 km rampa boyunca rayların üstünde kol gücüyle kalas çekmiş, sırtlarıyla taş taşımış, kendi elleriyle yapılar, amfi tiyatrolar, sinema salonlari, müzik işlikleri kurmuş, İdris Dağı’ndan, Hasan Deresi’nden Hasanoğlan’a kadar kilometrelerce kanal kazarak, dağı taşı yararak su getirmişlerdi…
Yüzlerce dönümlük alanlarda uzun yıllar tarla, bağ ve bahçe tarımı, hayvancılık gibi iş alanlarıyla Anadolu halk kültürüyle evrensel bilgi ve estetiğin bir araya geldiği bir üretim seferberliği, özgürleşme eylemi başlatılmış, 1946 yılında verilen “Batı’yla Bütünleşme” ve “Çok Partili Demokrasi”ye geçme kararından sonra Köy Enstitüleri ve Hasanoğlan gözden çıkarılmış, 1947 yılında Yüksek Köy Enstitüsü, 1954 yılında da Köy Enstitüsü, İlköğretmen Okulu’na dönüştürülerek kapatılmıştı.
UNESCO tarafından tüm gelişmekte olan ülkelere örnek eğitim modeli olarak gösterilmiş, dünyanın en ünlü eğitbilimcilerinden John Dewey’e 1946 yılında Le Monde dergisine yazdığı bir yazıda “Hayalimdeki okullar Türkiye’de kuruldu” dedirtmiş, 1949 yılında hiç gereği yok iken ABD ile yapılmış ikili eğitim anlaşmalarından sonra ülkemize gelen Kate V. Wafford gibi ABDli uzmanları bile hayranlık içinde bırakmıştı.
Hasanoğlan Köy Enstitüsü kapatılarak ilköğretmen okuluna dönüştürüldükten sonra da, uzun yıllar Hasanoğlan Atatürk Öğretmen Okulu ve arkasından öğretmen lisesi olarak ülke aydınlanmasında çok önemli görevler üstlenmeyi sürdürdü.
12 Eylül 1980 darbesi sonrası ülkede egemen olan emperyal politikalar ile Hasanoğlan’da ağır bir ihmal ve yıkıma sahne oldu… Yerleşkeye farklı amaçlı birçok yapı kuruldu… Deyim yerindeyse, yağmalandı…
Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Ankara Şubesi, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, YAPIDER (Yapı Sanat Okulları Mezunları Derneği), Hasanoğlan Atatürk Öğretmen Okulu Mezunları Derneği, AFSAD gibi kurum ve kuruluşların 2009, 2010 yıllarında yaptıkları çalışmalar ve kamuoyu baskısı ile yıkılmakta olan Sinema Salonu ve Müzik İşliği için Kültür Bakanlığı olanaklarıyla bir restorasyon çalışması başlatılmıştı. Söz konusu iki yapı yıkılmaktan kurtarılmış olmakla birlikte, restorasyon yapıların kendi ruhuna uygun olmayan bir anlayışla gerçekleştirilmiş ve henüz kabulu sağlanıp işlerlik kazanamamıştır…
Yerleşke üzerinde sonradan Polis Akademisi, Milli Eğitim Akademisi, İmam Hatip Lisesi gibi okul ve yapılar kurulmuş, bölgenin tarihi ruhuna saygı gösterilmemiştir.
Köy Enstitüsü döneminden kalan yapılar bugün de kimsesizlik ve bakımsızlık içindedir. Sembolik olarak bir müze gibi görülen ve kapısı çoğunlukla kapalı tutulmak zorunda kalınan, hiçbir görevlisi bulunmayan Yüksek Köy Enstitüsü yapısındaki birçok sanat eseri ve tarihi anıtsal eşya birer ikişer kaybolmaktadır. 15.000’i 1950 öncesi baskılı 25.000 kitap toz toprak içinde, kayıtsız ve sahipsiz olarak çürümeye terk edilmiştir.
Yerleşkede bulunan Hasanoğlan Anadolu Fen Lisesi kadro ve olanakları böyle bir yerleşkenin korunması için yeterli olmamaktadır. Okul yönetimi iyiniyetle elindeki olanaklarla yerleşkeye sahip çıkmaya çalışmakta; bu çaba yeterli olmamaktadır.
Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Ankara Şubesi ve İsmail Hakkı Tonguç
Belgeliği Vakfı’nın çağrısı ile bir araya gelen, başta Hasanoğlan Atatürk Öğretmen Okulu Mezunları Derneği, YAPIDER (Yapı Sanat Okulu Mezunları Derneği), Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Harite ve Kadastro Mühendisleri Odası, Ziraat Mühendisleri Odası, TMMOB Ankara İl Koordinasyon Kurulu, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği, öğretmen sendikaları, sanatçı dernekleri, AFSAD (Ankara Fotoğraf Sanatçıları Derneği), ODTÜ Mezunları Derneği, Kırsal Çevre Derneği, Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı, ODTÜ THBT’nin katıldığı çalışmalara Elmadağ Belediyesi de doğrudan katılmakta, Çankaya Belediyesi, Ankara Büyükşehir Belediyesi, Yenimahalle Belediyesi de destek vermektedir.
HASANOĞLAN ONURUMUZDUR parolası ile başlatılan çalışmalarda Köy Enstitüleri’nin 80 kuruluş yıldönümü için bir dizi etkinlik yapılması planlanıyor.
HASANOĞLAN ÇALIŞMA GRUBU, kendi katılımcı, dayanışmacı ilkeleri doğrultusunda stratejik ve taktik amaçlarını kendisi belirleyecektir…
TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası tarafından dron uçuşu ile bölge haritası, yapıların mevcut durumu görüntülenmiş, 1/1000’lik bir vaziyet planı çıkarılmıştır. Kadastro ve tapu kayıtları da haritaya işlenerek kamuoyu ile paylaşılacaktır.
AFSAD üyesi fotoğrafçılar Yenimahalle Belediyesi’nin bir sure verdiği desteğin ardından kendi olanakları ile bir süredir yörede fotoğraflama çalışması yapmaktadırlar.
HASANOĞLAN ÇALIŞMA GRUBU yol haritasında birçok yapı taşı bulunmaktadır.
- UNESCO tarafından tüm dünyaya örnek eğitim modeli olarak önerilmiş Köy Enstitüsü eğitim ruhunun, özgürleşme ve üretim sürecinin, yeniden yörede ve ulusal boyutta canlandırılması için çaba gösterilmeli, bu kaynaktan geleceğimiz için yararlanmanın yolları aranmalıdır. Yapılacak çalışmalarda Elmadağ Belediyesi’nin de katkısıyla, yöre halkının ve üretici köylünün de toplantılara katılması, konuya ilişkin sorunların dinlenerek çözüm yolları aranması uygun olacaktır… Başka bir deyişle, yöre halkı, tarım ve hayvancılığın yeniden canlandırılmasını, özgür ve iş içinde, yaparak ve yaşayarak öğrenmenin yöntemlerini araştıracak, davranış adımlarını gerçekleştirecek bu eğitim ve üretim sürecinin bir parçası olmalıdır.
- Yerleşke ve üzerinde bulunan anıt yapılar korunmalı, bakıma muhtaç yapılar için restorasyon çalışması başlatılmalıdır. TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi bu doğrultudaki ortak çabamızla teknik bir ekip oluşturmuş ve ilk incelemelerini tamamlamış bulunmaktadır. TMMOB Ankara İl Koordinasyon’u da etkin bir biçimde çalışmalara katılma kararı almıştır.
- Köy Enstileri’nin kuruluşunun 80 yıldönümü olan 17 Nisan 2020 tarihinde bir dizi etkinliği birlikte gerçekleştirmek amacındayız. Aramıza katılacak tüm kurum ve kuruluşlar yanında Hasanoğlan, Elmadağ ve Ankara halkının yapılan toplantılara ve kutlama törenlerine Köy Enstitüsü hafta sonu şenliklerinde olduğu gibi etkin bir biçimde katılımının sağlanması düşünülmektedir.
- Yıl Kutlamaları’nın, Elmadağ Belediyesi öncülüğünde, Elmadağ İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’nün de katılımıyla 17 Nisan 2020 Cuma günü, Sabah 10.00’da eski Yüksek Köy Enstitüsü yapısı önünde yapılacak bir törenle başlatılması düşünülmektedir. Aynı gün, saat 19.00’da Elmadağ Belediyesi Kültür Merkezi’nde ODTÜ Türk Halk BilimiTopluluğu tarafından Ham Meyvayı Kopardılar Dalından adlı müzikli gösteri sahnelenecektir.
Yine 17 Nisan Cuma günü Ankara’da akademik alanda Köy Enstitüleri’nin günümüzdeki uygulanabilirliği üzerine bir tartışma ortamının yaratılacağı, üniversite kadrolarına ve öğrencilerine yönelik bir etkinlik için gereken başvuru yapılmış, hazırlıklar belli bir aşamaya gelmiştir.
18 Nisan 2020 Cumartesi günü Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği ve Çankaya Belediyesi tarafından düzenlenen bir etkinlikte, Yılmaz Güney Sahnesi’nde katılımcı tüm kurum ve kuruluş temsilcilerinin bir araya geleceği, Köy Enstitüsü düşüncesinin günümüze taşınması yol ve yöntemlerinin tartışılacağı bir KÖY ENSTİTÜLERİ FORUMU gerçekleştirilecektir.
19 Nisan Pazar günü Hasanoğlan Atatürk Öğretmen Okulu Mezunları Derneği’nin bugüne kadar öncüsü olduğu HASANOĞLAN ONURUMUZDUR etkinliğinin aynı derneğin çabası ve diğer kurum ve kuruluşların, Hasanoğlan, Elmadağ ve Ankara halkının da katılımıyla daha coşkulu bir biçimde kutlanması sağlanacaktır.
- Çalışmaların anahtar kavramı ve hedefi, yerleşkede bir “HASANOĞLAN EĞİTİM VE ÜRETİM ÜNİVERSİTESİ” kurulmasıdır.
Ankara’daki tüm demokratik kurum ve kuruluşları, ülkemizdeki özgürlük ve demokrasiden yana tüm güçler bu çabaya omuz vermeye, imeceye katılmaya çağrılmaktadır.
HASANOĞLAN ONURUMUZDUR! 14 Şubat 2020
