Dövizde Üç Meçhul

Dövizle ilgili gelişmeler, yalnızca dövizi olanları değil, tüm ekonomiyi etkiliyor. Türkiye’nin geçirdiği krizlerin tamamı döviz krizi şeklinde oldu. 2021 TL krizi de aslında kur artışlarından kaynaklandı.

Ancak elinde döviz tutanlar döviz sorunu ve kur hareketlerinden doğrudan etkileniyor. Bu nedenle dövizdeki olası gelişmelere dikkat etmeleri gerekir.

1- Reel olarak, MB‘nın yayınladığı döviz-TL kuru piyasayı yansıtmıyor. Yalnızca TÜFE’ye göre arttı, azaldı diyerek elde döviz tutmak ne kadar doğru olduğunu bilemiyorsunuz.

Merkez Bankası Reel kur endeksini, bir dolar ve bir Euro’dan oluşan döviz sepetine göre ve 2003 yılını temel yıl alarak hesaplıyor. Reel kur, Türkiye’nin dış ticaretinde önemli paya sahip ülkelerin para birimlerinden oluşan sepete göre TL’nin ağırlıklı ortalama reel değeridir. Reel değerde enflasyonun nisbi fiyat etkisi arındırılmıştır.

2003 baz yılına göre ve döviz sepetindeki Euro/ dolar paritesinde değişmeyi ihmal edersek, ocak ayında, 35,4370 olan ortalama dolar kurunun farklı reel kur endekslerine göre olması gereken denge değerleri şöyledir;

• TÜFE ‘ye göre ortalama reel kur endeksi: 75,44 tür. Denge kur 46,9737 liradır
• Gelişmekte olan ülkelere göre TÜFE bazlı ortalama kur; 65,58’dir. Denge kuru 54,0363 liradır.
• Gelişmiş ülkelere göre reel kur endeksi 81,15’tir. Denge kuru 43,6685’tir.
• Yİ-ÜFE’ ye göre reel kur endeksi 99,03’tür. Denge kur 35,7841’dir. Yani Yİ-ÜFE’ ye göre kur dengededir.

İstikrar sorunu yaşayan bizim gibi bir ekonomide 22 yıl önceki baz yılı yanıltıcı olur. 2024 yılında kurlar daha istikrarlı oldu. 2024 yılını baz yılı almak gerekir.

2- Döviz kurunun nereye gideceği meçhuldür. 

Döviz politikasına esas olacak verileri yayınlayan MB ile TÜİK verileri arasında çok büyük fark var. Türkiye’nin ne kadar dış ticaret açığı ve ne kadar döviz ihtiyacı var? Bilmiyoruz. 

• Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, Türkiye’nin 2024 yılında verdiği dış ticaret açığı 82 milyar 165 milyon dolardır.
• Merkez Bankası ödemeler bilançosuna göre ise Türkiye’nin 2024 yılında verdiği dış ticaret açığı, 56 milyar 258 milyon dolardır.
• Arada 25 milyar 907 milyon dolar fark var. MB‘na göre TÜİK verileri yüzde 46 daha fazladır. İstatistiklerde kabul edilebilir. Sapma oranı yüzde 2,5’tir.

Bu şartlarda Türkiye’nin dış ticaret politikası yok demektir. Döviz ihtiyacını hesaplayamaz. Rasyonel politika oluşturamaz.

Cari açık, dış ticaret açığından turizm geliri gibi net gelirler düştükten sonra hesaplanıyor. Bu durumda 2024 yılı cari açığı da tartışmalıdır.

Kaldı ki, 2024 yılında cari açık düştü ve fakat cari açık dışında (alınan krediler 26 milyar 243 milyon dalar – ödenen dış krediler, 5 milyar 391 milyon dolar) 20 milyar  852 milyon dış borcumuz arttı. Kayıt dışı olarak 12 milyar 696 milyon dolarda yurt dışına çıktı.

MB rezervleri sıcak para girişi ile arttı. Sıcak para da çıkmaya başladı. Siyasi, sosyal ve ekonomik riskler yüksektir. Bu nedenle ani sıcak para çıkışı olacaktır. O zaman da kurlar bir gecede artar.

Öte yandan MB faizleri hızlı düşürdü. Eksi reel faiz dövize talebi artırır. Mamafih şubatın ilk haftasında Kur korumalı mevduat 4,1 milyar dolar azaldı bunun 3,2 milyar doları dövize gitti. Döviz talebinde artış kurları reel olarak artırır.

3- Bankadaki döviz sizin ama, kriz derinleşirse kullanamazsınız. 

Türkiye’de ciddi bir döviz krizi yaşanması durumunda, bankaların döviz değişimine sınırlama getirme ihtimali oldukça yüksektir. Aslında dünyada her ülke kriz halinde finansal sistemin korunması için benzer önlemler aldı.

Söz gelimi Yunanistan’da, 2015 yılında yaşanan ekonomik kriz sırasında, bankaları bir süre kapalı kaldı ve ATM’lerden günlük para çekim limiti 60 Euro ile sınırlandırıldı. Bu nedenle   kredi kartı kullanımında zorluklar yaşandı.

Bu nedenle ki bizim gibi riskli ülkelerde, işletmeler kasasında ve halk yastık altında daha fazla döviz ve altın tutuyor.

Yayınlama 18 Şubat 2025

Yayın Köşe Yazıları, Son Köşe Yazıları, vitrin, vitrin2, Yeni Çağ