Orhan KOTAN
(Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı İş Başmüfettişi)
Vatanımızı ve milletimizi korumak için terör saldırısında şehit olan kamuda veya özel işyerlerinde çalışan işçilerimiz var. Dünya’da ve Türkiye’de vatan savunmasında ve savaşta görev alan güvenlik güçleri ve birçok vatandaş terör nedeniyle maddi ve/veya manevi zarara uğramaktadır. Başta güvenlik mensupları olmak üzere tüm vatandaşların karşılaşabileceği bu sosyal risklere karşı sosyal devlet olma özelliğine sahip devletler çeşitli sosyal politikalarla bu risklerin etkilerini en asgari seviyede hissedilmesini sağlamaya çalışmaktadır. Güvenlik mensupları, yaşadıkları ülkede güvenliğin ve toprak bütünlüğünün sağlanması ve o ülkede yaşayan vatandaşların refah ve mutluluğunun idame ettirilmesi uğrunda kendi canını feda etmeye hazırdır. Bu yazımızda şehit olan işçilerin ve yakınlarının haklarını açıklamaya çalışalım.
1-Yakınlarına maaş bağlanması
Ölenin 1800 gün prim ödeme gün sayısı varsa veya işçi statüsünde(4/a’lı olarak) işe girişle ölüm tarihi arasında 5 yıl geçmiş ve bu süre içerisinde borçlanma süreleri hariç 900 gün prim ödenmişse hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanacak.
2-Kıdem tazminatı ödenmesi
Ölen işçilerin aynı işverene ait işyerlerinde çalışmaları bir yıl veya üzerinde ise hak sahiplerine (mirasçılara) kıdem tazminatı ödenir. Mirasçıların miras hisselerini gösterir belge ile birlikte işverene/işyerine müracaat etmeleri gerekiyor. İşçinin ölümünün ilk ve temel sonucu iş akdinin sona ermesidir. Bu durumda kıdem tazminatının talebi için işçinin ölüm tarihi esas alınacaktır. Kıdem tazminatı işçinin mirasçılarına ödenecektir. Bu noktada işçinin ölüm sebebi önemli değildir, ölüm hangi sebeple gerçekleşmiş olursa olsun mirasçılara kıdem tazminatı ödenecektir.
Mahkemeden veraset ilamını alan mirasçılar işverene başvuracak, ilamda belirtilen payları oranında tazminata hak kazanacaklardır. İşverenin kıdem tazminatını ödememesi halinde ise mirasçılar İş Mahkemesi’nde dava açacaktır. Mirasçıların kıdem tazminatı talep edebilmesi bakımından zamanaşımı on yıldır.
Kıdem Tazminatı Hesabı nasıl yapılır?
a)-İşçilerin kıdemleri, sözleşmelerinin devam etmiş veya yenilenmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanır.
b)-İşyerlerinin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir işverenden başka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli halinde işçinin kıdemi, işyeri veya işyerlerindeki hizmet akitleri sürelerinin toplamı üzerinden hesaplanır.
c)-İşçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. İş Kanununun 14’ncü maddesinde kıdem tazminatı ile ilgili 30 günlük süre hizmet akitleri veya toplu iş sözleşmeleri ile işçi lehine değiştirilebileceğini belirtmektedir.
d)-Kıdem tazminatının hesaplanmasında işçinin aldığı son ücret esas alınır. Örneğin 3 yıllık kıdemi bulunan bir işçinin kıdem tazminatı 30 günlük ücretinin kıdem yılı olan 3 ile çarpılması suretiyle hesap edilecektir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır. Bu durumda diyelim ki 3 yıl 6 ay çalışan işçi için artan kısım olan 6 ay için aynı oranda bir tazminat tespit edilecektir.
e)-Kıdem tazminatının ödenmesi noktasında dava yoluna gidilmesi halinde, hakim, işçinin ölüm tarihinden itibaren kıdem tazminatının gecikme süresi için mevduata uygulanan en yüksek faizle birlikte ödenmesine karar vermelidir.
3-İhbar tazminatı ve izin ücreti ödenmesi
İhbar tazminatı söz konusu olabilmesi için işverenin işten çıkarması gerekiyor. Burada böyle bir durum söz konusu olmadığı için ölen işçilere ihbar tazminatı ödenmeyecek. Ölen işçi yıllık izin kullanmamışsa yıllık izin paraları mirasçılara ödenir. Örnek: Ölen işçinin 2019 yılında kullanmadığı 20 gün izni varsa bu 20 günlük izin parası ölenin son ücreti üzerinden hesap edilerek mirasçılara ödenmesi gerekiyor.
4-Cenaze yardımı yapılması
Cenaze yardımı, sırasıyla sigortalının eşine, yoksa çocuklarına, o da yoksa ana babasına, o da yoksa kardeşlerine ödenir. 5510 sayılı Kanunun 37 nci maddesinin üçüncü fıkrasında, iş kazası veya meslek hastalığı sonucu veya sürekli iş göremezlik geliri, malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken veya kendisi için en az 360 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi bildirilmiş olup da ölen sigortalının hak sahiplerine, Kurum Yönetim Kurulunca belirlenip Bakan tarafından onaylanan tarife üzerinden cenaze ödeneği ödeneceği hükmüne yer verilmiştir.
Konu ile ilgili olarak Yönetim Kurulumuzca alınan 25.12.2009 tarihli ve 2009/407 sayılı karar ile 2010 yılından başlamak üzere bundan böyle her yıl bir önceki yıl için Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı tarafından açıklanan Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) değişim oranında artırılmasına bu şekilde hesaplanarak bulunacak rakamlardaki kuruşların liraya iblağ edilmesine ve konunun Bakan onayına sunulmasına karar verilmiş ve 31.12.2009 tarihli ve 179679 sayılı Bakanlık Makamı Olur’u ile onanmıştır. Bu durumda, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından 2017 yılı için TÜFE oranlarında ortaya çıkan değişim oranının % 11,92 olarak açıklanması nedeniyle 2017 yılında 531,00 TL olan cenaze ödeneği tutarı 2018 yılı için 595,00 TL, 2019 yılında ise 692 TL olarak belirlenmiştir.
Ayrıca 5233 sayılı Kanunun 9.maddesine göre nakdi yardım da yapılıyor.
